Yakuplu Roman Mahallesi İyileştirme Projesi’nin sunumu, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi’nde, Çarşamba Seminerleri kapsamında proje ekibinden akademisyenler tarafından gerçekleştirildi.

Mimar Sinan Üniversitesi Şehir ve Bölge Planlama Bölümü ile Beylikdüzü Belediyesi ortaklığında geliştirilen yenileme projesinin araştırma ekibinde Aysun Koca, Egemen Yılgür, Kumru Çılgın, Öncül Kırlangıç, Sibel Yardımcı ve Tuba İnal Çekiç yer alıyor. Saha araştırmalarına ağırlık verilen projenin anketör ekibindeyse Deniz Öztürk, Elif Demirkaya, Emir Bakır, Esra Oktay, Hazal Gümüş, Mehmet Demirsiz, Murat Arpacı, Selin Yazıcı, Sevilay Demir, Yağmur Sönmez  ve Yağmur Şenoğuz görev yaptı.

17 Şubat Çarşamba günü gerçekleştirilen proje sunumunda, akademisyenler proje kapsamında çalıştıkları alanların sunumlarını gerçekleştirdi.

Projenin Başlangıcı

Projenin nasıl başladığından ve genel hatlarından bahseden Erbatur Çavuşoğlu, bu tür sosyal projelerde genellikle araştırmacıların ve STK’ların belediyelerden talepte bulunduklarını ancak bu projeye ilişkin talebin Beylikdüzü Belediyesi’nden geldiğini ve belediyenin böyle bir şeyi talep etmesini olumlu bulduklarını belirtti. Beylikdüzü Belediyesi’nin projeyi uygulama aşamasında olduğunu belirten Çavuşoğlu, daha sonra proje başlangıcında yaptıkları harita, veri ve haber araştırmaları hakkında bilgi verdi. Projein çıkış noktasının “İdeal bir dönüşüm nasıl olmalı?” sorusu üzerinde şekillendiğini ve özel bir sosyo-ekonomik duruma sahip Yakuplu Mahallesi için proje geliştirirken mümkün olduğunca “orta sınıf uzman” bakış açısını ve verili duruma dayalı genellemeleri baskıladıklarını belirten Erbatur Çavuşoğlu, projenin bağımsız ve bilimsel yöntemle yürümesine, yerelin biricikliğini gözetmesine, anlamayı düzeltme dürtüsünün önüne koymaya, araştırma yaparken “neden” yerine “nasıl” sorusunu sormaya ve süreci şeffaf ve hesap verebilir şekilde tasarlamaya, katılımcı süreçleri ise dengeli yürütmeye dikkat ettiklerini belirtti.

Çavuşoğlu’nun aktardığı izlenimlere göre, Yakuplu’daki Roman yurttaşların öncelikli şikayet ve rahatsızlıkları belediyeye erişememek, dışlanmaktan çekinmek, evlerin fiziksel durumu ve mekan darlığı şeklinde. Erişim konusunun çözülmesi amacıyla, ilk aşamada “belediyeyle mahalleli arasındaki ilişkileri düzenlemek” üzere mahalleden bir kişi istihdam edildi.

Romanların Kent Yaşamı

Sunumda söz alan bir diğer akademisyen Egemen Yılgür, Romanların peripatetik topluluk olma özellikleri taşıdıklarını, peripatetik toplulukların göçebe eğilimlerinin daha fazla olduğunu, endüstri öncesi döneme ait zanaatlarla (sepetçilik, elekçilik, kalaycılık) uğraştıklarını ve bu mesleklere olan talep azaldıkça, çiçekçilik ve atık toplayıcılığı gibi alternatif ekonomik adaptasyon yöntemleri geliştirdiklerini aktardı. Geleneksel mesleklerin yok olmasıyla birlikte Romanlar için göçebeliğin sona erdiğini ve etnik mahallelerin bu şekilde ortaya çıktığını belirten Yılgür, Romanların Bizans döneminden Osmanlı’ya, Osmanlı’dan günümüze uzanan toplumsal ayrımcılık nedeniyle bir arada yaşama zorunluluğu olduğunu ve ailelerin tek başına kent alanında ev kiralamasının bu koşullar nedeniyle zorlaştırıldığını, bunun dönemsel değil, tarihsel bir durum olduğunu, etnik mahalle olgusunun dayanışma ve güvenlik gibi avantajlar sağlasa da, nüfus artışı nedeniyle mahallelerin bir süre sonra mekan yetersizliği deneyimlediğini aktardı. Yılgür ayrıca Beylikdüzü Yakuplu’da gözlemledikleri sorunun bu olduğunu ve Yakuplu’da yaşayan Romanların yeni barınma alanları talep ettiklerini de sözlerine ekledi.

Araştırma Sonuçları ve Proje Önerileri

Proje, sosyo-ekonomik araştırmaları detaylı bir biçimde yürütmüş olmasıyla öne çıkıyor. Araştırma ekibinin gerçekleştirdiği anketlerde, Yakuplu’da yaşayan nüfusun dörtte birinin herhangi bir sosyal güvencesinin bulunmadığı, üniversite mezunu sayısının bir kişi, lise mezunu sayısının dört kişi olduğu, borçlanma oranının yüksek olduğu ve sağlık ve düğün gibi nedenlerle borçlanıldığı tespit edilmiş.

Sunumun ilerleyen bölümünde söz alan Kumru Çılgın, atık toplama konusunda gerçekleştirdiği dünya örnekleri araştırmalarını paylaşarak, mikro-girişim ve kooperatif modellerinin atık toplayıcılık konusunda güvence sağlayabileceğini aktardı.

Yine sunumda söz alan Öncül Kırlangıç’ın geliştirilen projeyle ilgili dikkat çektiği bir diğer konu, Roman yurttaşların mekanla kurdukları sosyal ve ekonomik ilişkinin (bakkaldan veresiye alışveriş yapma, mahalle çevresindeki ağır sanayi işletmelerinde halihazırda çalışıyor olma, esnafın Roman mahalle sakinlerine karşı olumlu tutumu) dönüşüm sürecinde sekteye uğratılmaması gerektiğiydi.

Proje önerileri, “acil çözüm gerektiren problemler için kısa vadeli öneriler”, “sosyo-ekonomik yapının geliştirilmesine yönelik öneriler” ve “mekansal müdahale önerileri” olarak üç kalemde incelenmiş ve Beylikdüzü Belediyesi’ne sunulmuş durumda.

Proje önerileri arasında çok amaçlı toplum merkezi, mevcut konut kapasitesini arttırılması ve altyapı sorunlarının çözülmesi, mahalle içinde ilaçlama yapılması, mahallede çorba ve yemek dağıtımının yapılması, düzenli ve ücretsiz sağlık tarama hizmetlerinin sağlanması, “nitelikli eklenti” formunda mekansal müdahale ve yaşan kalitesinin iyileştirilmesi, uygulamaların sosyal proje niteliğiyle gerçekleştirilmesi, müteahhit spekülasyonuyla mücadelede belediyenin bilinç yükseltici rol üstlenmesi, mekansal onarım ve düzeltmelerin yapılması yer alıyor.

Projede mümkün olan mekansal müdahale biçimleri de “esaslı onarım”, “esaslı onarım ve nitelikli eklenti” ve “esaslı onarım ve kısmi transfer” olarak tasnif edilerek avantajları ve dezavantajlarıyla ele alınıyor.

Sunumda bir diğer dikkat çekilen nokta, proje uygulamasının takibi konusunda mahalleyle diyalogun devam etmesi ve yapılan uygulamaların sonuçlarının takip edilmesinin gerekli olduğu.

Katılımcılık

Her türlü yenileme sürecinin katılımcı olarak, mahalle sakinlerini dahi ederek yürütülmesi konusunu odağına alan proje sunumunda, iyileştirme sürecine mahallenin katılımının sağlanması için aşağıdaki önlemlerin alınması gerektiğine dikkat çekildi:

-Belediyenin planlama ekibi ve mahallelilerden üst kurul oluşturulması,

-Üst kurulun mahalledeki sülale temsilcileriyle bir araya gelmesi,

-Sülale temsilcilerinin çevreleriyle görüşmesinin ardından toplantı,

-Görüşme ve toplantıların ardından ilk eğilimin belirlenmesi, eğilime uygun projenin tekrar mahalleliyle tartışılması,

-Mahallenin hemfikir olduğu projenin mimar, şehir plancısı ve sosyolog ekibi tarafından gerekli görsel malzeme ile hazırlanması,

-Genel bir ortaklaşmaya varılmasının ardından üst kurul, belediye başkanı ve proje kapsamında uygun görüş kriterlerine göre hak sahipliği tespit edilen ailelerin temsilcilerini içeren büyük bir toplantı organize edilmesi.

Sunum sonrasında yapılan münazarada, Beylikdüzü Belediyesi’nin projeyi uygulama aşamasında olduğu ancak detayların henüz akademisyenlerle paylaşılmadığı aktarıldı.

Yakuplu Romanları

Yakuplu, İstanbul’un Avrupa Yakası’nda bulunan Beylikdüzü ilçesine bağlı 10 mahalleden biri. Proje sunumunda yer verilen bilgilere göre, Yakuplu Roman mahallesinin kuruluş süreci 19. yüzyılın sonlarına uzanıyor. Kısalar, Padırlar, Demirler, Alarlar gibi bir dizi peripatetik kökenli Roman topluluğu bölgede yerleşmiş. Geleneksel meslekler, grupların önemli bölümünde tamamen unutulmuş. Romanlardan bazıları demircilik, avcılık ve av rehberliği, doğal malzemelerden muhtelif ürünler imali gibi geleneksel mesleklerini anımsıyor ve kısmen de bu mesleklerle ilişkilerini sürdürüyor. Bölgede yaşayan Hrıstiyan ahali için uzun süre av rehberliği yapmışlar, sonraları da bu mesleği sürdürmüşler. Demircilik mesleği, bir şekilde bütün sülalelerle bağlantılı gözüküyor.

Kaynaklar: Wikipedia, Yakuplu Roman Mahallesi Yerinde Dönüşüm Projesi Sunumu