The Guardian, 11 Eylül 2018 (Türkçesi: Şilan Koyuncu)

Tarih 15 Eylül 2008’i gösterdiğinde tüm dünya, varlıkları 639 milyon dolar ve borçları 619 milyon dolar olan dünyanın en büyük dördüncü yatırım bankası Lehman Brothers’ın iflasına şahit oldu. Lehman’ın iflas duyurusu, Worldcom ve Enron gibi dev yatırım bankalarının iflası sırasındaki gelirleri aştığı için tarihin en büyük iflası olarak yerini aldı.

11 Eylül saldırılarından sonra Amerika’nın en büyük enerji şirketi Enron’un iflası, bunun oluşturduğu piyasadaki güvensizlik ortamı ve Amerika borsalarındaki teknoloji balonunun oluşması ardından patlaması, 2000’li yılların başında ülke ekonomisindeki sıkıntıların başında geliyordu. Bu durumda, Amerikan Merkez Bankası para politikasını değiştirmek zorunda kaldı ve bu süreç beraberinde faiz oranlarının 2000’li yılların sonunda neredeyse %1 seviyeye kadar düşmesine neden oldu. Bu düşük faiz oranları, ev sahibi olmak isteyen müşteriler ve kredi satmak için bekleyen bankalar için biçilmiş bir kaftandı. Fakat bu krediler yardımıyla, olmayan alım gücünün artması ve emlak piyasasının şişirilmesi, birçok finansal sorunun meydana gelmesine ve hatta global bir ekonomik krize zemin hazırladı.

Mortgage ve Mortgage Krizi Nasıl Doğdu?

George W. Bush’un en önemli seçim vaatlerinden biri düşük gelirlileri ev sahibi yapmak istemesiydi. Bush’un seçimleri kazanmasıyla birlikte, 2007 yılında tüm konut kredileri Mortgage Yasası adı altında birleşti. Mortgage sayesinde birçok tüketici düşük faiz oranları ve yüksek vadelerle kira öder gibi ev sahibi olabilmektedir. Bu yüksek vadeler 20 aya kadar uzanmaktadır. Konut kredisinde, banka satılan konutları teminat olarak alır ve satın alınan mülke, müşteri kredisini ödeyene kadar ipotek koyar. Düşük gelirlilere verilen Mortgage ve değişken faizli verilen Mortgage, böyle bir ortamda krizi tetikleyen Mortgage türleri olarak anılmaktadır. Değişken faiz oranları ile verilen krediler, bir süre sonra kredi notu düşük olan tüketiciler için altlarından kalkamadıkları bir yük haline geldi. Tüketiciler, evlerini ipotek karşılığı bankalara vererek borçlarından kurtulmaya çalıştılar. Böylece, iade edilen evler artmakta ve yeni yapılan inşaatlarla birlikte emlak piyasasında talep fazlası evler oluşmakta ve bu da evlerin fiyatlarını düşürmektedir. Mortgage Krizi artık piyasada domino taşı gibi birçok şirketi ve bankayı etkiliyordu. Türev ürünler aracılığıyla kriz tüm dünyaya yayılmaya başlıyordu.

Lehman Brothers’ın İflası ve Krizin Başlaması

Lehman Brothers şirketi, 1850’li yıllarda Emmanuel Henry ve Mayer Lehman isimli Alman-Yahudi asıllı üç kardeş tarafından kuruldu. ABD ekonomisi uluslararası bir güce dönüştüğü sırada, şirket birçok bunalım ve buhranla karşı karşıya kaldı. 1800’lerin demiryolu iflasları, 1930’daki Büyük Buhran, İkinci Dünya Savaşı ve 1998’de Rusya’daki bankacılık krizi Lehman Brothers şirketinin mücadele ettiği zorluklardan sadece birkaçıdır. Ayrıca bu şirket, 2007’de 4 yıl üst üste rekor kar oranı açıklamış ve bünyesinde 25.000’e yakın çalışanıyla hem ülke piyasasında hem uluslararası piyasada hatırı sayılır bir konumuyla adından söz ettirmiştir. Ancak düşük gelirlere yüksek vadelerle verilen mortgage, oluşan türev ürünler ve bu ürünlerin risklerinin hesaplanamaması Lehman Brothers şirketinin iflas bayrağını çekmesine neden oldu.

Bundan on yıl önce Lehman Brothers, yüzyılın en büyük mali krizinin ortasında çöktü. Fotoğrafçı Andy Hall, Londra’da nelerin değiştiğini görmek için kentin sokaklarına gidiyor.

• Fotoğraf altı yazıları The Guardian foto-haberine, giriş metni Şilan Koyuncu’ya aittir.