Senex: Yaşlanma Çalışmaları Derneği’nin, 2021 yılından beri yaşlılara yönelik gerçekleştirilen şiddet, ihmal, istismar ve ayrımcılıkları raporlayarak kamuoyuna sunduğu çalışmaların sonuncusu geçtiğimiz günlerde yayımlandı. Aylık olarak 2021 yılından itibaren yayımlanan bulgular, 2023 yılında Birleşmiş Milletler Yaşlı Hakları Özel Raportörü’nün çağrısı üzerine Türkiye Raporu olarak BM’ye de sunulmuş, böylelikle çalışma, küresel düzeyde de tanınmaya başlanmıştı.
Senex Araştırma Direktörü Özgür Arun, raporun amacını; yaşlılara karşı hak ihlallerinin önlenmesi amacıyla merkezi ve yerel yönetimler, sivil toplum kuruluşları, akademi ve tüm ilgililer arasında farkındalık oluşturulması şeklinde açıklıyor ve raporun veriye dayalı karar alma süreçlerine katkı sağlamasını hedeflediklerinin altını çiziyor.
Senex Çalışmalarında Nasıl Bir Yöntem İzliyor?
Senex İzleme, medyada bulunan haberleri günlük olarak tarayarak yaşlılara yönelik şiddet, istismar, ihmal ve ayrımcılık vakalarını tespit ediyor. Tespit edilen vakaları hak ihlaline göre sınıflandırarak veri tabanına işliyor. Bu vakaları raporlaştırarak her ay düzenli olarak kamuoyuyla paylaşıyor. Ayrıca bu raporlarda olan hak ihlallerinin hangi uluslararası sözleşmeleri ihlal ettiği de bulunuyor.
Senex, teyit edilmiş tüm vakaları raporlaştırarak yılda üç kere dönemler hâlinde paylaşıyor. Rapor kent, cinsiyet ve yaş bazında detaylarla birlikte sunuluyor.
İzleme Araştırması Neden Yapılıyor?
Yaşlılara karşı yapılan hak ihlalleri giderek artmaya devam ediyor. Senex araştırmacılarına göre; Covid-19 salgını başladığında kamusal alanda yaşlılara karşı ayrımcı davranışlar hızla yayıldı. Senex İzleme araştırmasının direktörü olan Özgür Arun’un direktörü olduğu Antalya Yaşlılık Araştırması raporlarına göre; 2013, 2016 ve 2020 dönemlerinde yaş ayrımcılığının giderek arttığı belirlenmişti.
Yaşlılara karşı yapılan ihmalleri raporlayan Senex İzleme araştırmasına göre aylık ortalama 175 hak ihlali yaşanıyor ve bunların yarısı ölümle sonuçlanıyor. Bu araştırmalar, yaşlılara karşı yapılan bu tutuma karşı farkındalık oluşturmayı ve tedbir sağlamayı amaçlıyor.
Hak İhlalleri Giderek Artıyor
Türkiye’de 2025 Senex izleme raporunun ilk döneminde 743 hak ihlali vakası tespit edildi. Hak ihlali vakalarının yarısında fazlası ölümle sonuçlandı. Senex, 2021 yılından itibaren başlattığı çalışmalarında en yüksek vaka sayısının 2025 yılının ilk dönemi olduğunu tespit etti.
Senex’in bu 2025 ilk dönem raporuna göre yapılan ihlallerin %35’i kadınlara , %57’si erkeklere ve %7’si yaşlı çiftlere yapılıyor. Hak ihlaline uğrayanlar genellikle 65 yaş üstü gruplar. Özellikle 75 yaş üstü en çok mağduriyet yaşayan grup oldu.
Bu durum gösteriyor ki, yaş ilerledikçe karşılaşılan şiddet ve ayrımcılık da artıyor.
Şiddet, İhmal, İstismar ve Ayrımcılık…
Türkiye’de 2025 yılının birinci döneminde yapılan çalışmalarda yaşlılar en çok trafik kazalarıyla karşılaştı (177 vaka). Özellikle yaya geçitlerinde sürücü dikkatsizliği sebebiyle gerçekleşen kazalar dikkat çekiyor. Şüpheli ölümler 144 vakayla ikinci sırada yer alıyor. Üçüncü sırada ise genellikle yalnız yaşayan yaşlıların karşılaştıkları yangın vakaları dikkat çekiyor (95 vaka). İhmal sonucu olan düşme ve kayıp vakaları listede sırasıyla ilk beş hak ihlali arasında yerini alıyor.
Ardından dolandırıcılık (37), iş kazası (26), ihmal (21), fiziksel şiddet (17), cinayet (17), ekonomik şiddet (16), intihar (15), hayvan saldırısı (15) ve karbonmonoksit zehirlenmesi (13) geliyor. Geri kalan hak ihlalleri ise diğer kategorisi altında toplanmıştır. Bunlar; cinsel saldırı, hırsızlık, gasp, zehirlenme, taciz ve silahlı saldırıdan oluşuyor.
Bu hak ihlallerinin %56’sının ölümle sonuçlandığı gözlemlendi.
İhlal Edilen İnsan Hakları
Senex araştırmalarında ilk dönem uluslararası sözleşmelere göre 11 başlıkta yaşlıların insan hakları ihlali gözlemleniyor. Araştırma hak ihlallerinin uluslararası sözleşmelerle güvence altına alınmış hangi hakları ihlal ettiğini değerlendirmeye alıyor.
Uluslararası sözleşmeler incelendiğinde Türkiye’de en çok yaşlıların yaşam hakkı ve can güvenliği hakkının ihlal edildiği görülüyor. Güvenlik, şiddet ve suçtan korunma hak ihlali ikinci sırada yer alıyor.
Bununla birlikte, 45 vakada bakım hakkı, 44 vakada barınma hakkı, 34 vakada çevre güvenliği hakkı, 11 vakada temiz havaya, gıdaya, suya ve hijyene erişim hakkı, 4 vakada iş sağlığı ve güvenliği hakkı, 2 vakada sağlık hakkı, 1‘er vakada ise adalete erişim hakkı, sosyal hizmetlere erişme hakkı, sosyal yaşama katılım hakkı ihlal edilmiştir.
İhmaller farklı şehirlerde ve farklı biçimlerde karşımıza çıkabiliyor. Bu ihmallerinin bir kısmı can kayıplarından oluşuyor. Diğer hak ihlallerinde gördüğümüz yaşlıların para kazanamaz duruma geldiğinde daha fazla ayrımcılığa maruz kalması ihmallerde de karşımıza çıkıyor.
Raporun değerlendirme kısmında şu ifadelere yer veriliyor:
“Yaşanan kayıpların büyük bir kısmının alınacak tedbirler sonucu önlenmesi mümkün. Yaş dostu çevre ve hizmetlerin sunumuyla yüksekten düşme, çarpma, yangın, iş kazası ve benzeri vakaların önlenebileceği görülüyor. Ayrıca şiddet ve ihmali engellemek için yetkili kurumların denetimi şart. Yargı mensuplarının ve kolluk güçlerinin etkin soruşturma yürütmesi için yaş ayrımcılığı konusunda donanımlı olmaları gerekiyor. Zira şüpheli ölümlerin genelinde ‘yaşlıydı, zaten yaşamını yitirecekti’ ön yargısı nedeniyle etkin soruşturma ve takip yapılmadığı yönünde bildirimler alıyoruz.”
Raporun tamamına bu bağlantıdan ulaşabilirsiniz.