Dr. Engin Bozkurt, 26.05.2020, Kadıköy Akademi
Birçok kentte, kentsel dönüşüm “yıkımı” sonrası, mimari estetikten ve en temel kentsel tasarım ölçütlerinden yoksun inşaat projeleri, yaşam alanlarımızı betonlaştırırken, kentlerin yeşil alan stokunun büyük bir bölümünü oluşturan (şahıs-kamu mülkiyetindeki) parsel içi ve kaldırım alanlarındaki ağaç miktarı giderek azalmaktadır.
Yurtdışında gerçekleştirilen bilimsel araştırmalara göre, ağaç yoğunluğu (kaldırımda veya bahçede) yüksek sokaklara cephesi olan konutlarda ikamet edenler, ağaçsız beton sokaklardaki konutlarda yaşayanlara göre; hastalıkları daha erken atlatmakta, bebekleri daha sağlıklı doğmakta, 7 yıl daha fazla yaşamakta ve daha sağlam psikolojiye sahip olmaktadırlar. Bununla birlikte kaldırım ve apartman bahçelerindeki (parsel içi) ağaçlar; fiziksel ve ruhsal sağlığı koruduğu için konut değerini yükseltmekte, yağmur suyu emilimini artırıp su taşkınlarını önlemekte, karbon salımını azaltıp havayı temizlemekte ve dolayısıyla küresel ısınmayı önlemektedir.
İngiltere’deki bir araştırmaya göre, Torbay’daki sokak ağaçları yılda 52.000 arabanın kirlettiği havayı temizlemiş; yine İngiltere’nin başkenti Londra’da yapılan bir ölçümde, ağaç sayısının fazla olduğu kentsel alanlardaki sıcaklık değerleri, olmayan bölgelerdekine göre 10 derece düşük ölçülmüştür. Ağaç stokunun %70’i özel mülkiyette kalan Londra’da 20.000, Toronto’da ise toplam 40.000 ağacın kaldırım ve parklara dikilmesi çalışmaları tamamlanmıştır.
New York, Washington, Southwark Belediyeleri ise türlerine göre kentin ağaç haritalarını hazırlayıp söz konusu ağaç stokunun ekosisteme katkılarını hesaplamıştır. Bununla birlikte Avrupa kentlerindeki çeşitli belediyeler; kaldırım, özel mülkiyet, park, refüj, yeşil alan ve kent ormanlarındaki ağaçları haritalara işleyerek tescillenmesine yönelik çalışmaları hızlandırmıştır. Söz konusu çalışmalar sonucu Sheffield’da kişi başına düşen kentsel ağaç sayısı 4’e çıkmış ve yılda 50.000 ağaç dikilmiştir. Ayrıca Sheffield Belediyesi kentsel ağaçların seçimi konusunda açık forumlar düzenlemeye başlamış ve bu forumların katılımcıları süs (“lolipop ağaçlar” denilmektedir) ağaçlarının dikilmesine karşı çıkarak, kaynakların yüksek boylu ve karbon emilim kapasitesi fazla olan ağaçlara ayrılması gerektiğini savunmuştur.
Biyolojik ve ekolojik felaketlerin yapısal ve öldürücü bir hal aldığı gümümüzde; “yeniden banliyöleşme” (resuburbanisation) kavramı, “akıllı kentler” (smart city) kavramı ile birlikte Korona salgını daha bitmeden şehircilik tartışmalarının merkezine yerleşmiş durumdadır. Bu tartışmalarda kentsel yeşil alanların az olmasının müsebbibi olarak “kompakt kentleşme” gösterilmekte ve 1950 yılı sonrası özellikle ABD’nin savunuculuğunu yaptığı saçaklanarak banliyöleşme yeni mekânsal trend olarak yükselmektedir.
Fakat özellikle Avrupa kentlerindeki yaya-yeşil-kültür öncelikli farklı mekânsal tasarım örnekleri dikkate alındığında, halk sağlığını olumsuz etkileyen temel dinamiklerin kompakt kent tasarımından değil; yapılı çevre yatırımlarından doğan ranta dayalı sermaye birikim modelinden kaynaklandığı görülmektedir (Doğal Hayatı Koruma Vakfı’nın 18 ülke üzerindeki araştırmasına göre Korona salgını döneminde orman katliamı yüzde 150 artmıştır. Türkiye’de ise Salda Gölü, Kaz Dağları, Olimpos, Hevsel Bahçeleri, Madra Dağı, Bursa Kirazlıyayla, Zilan Deresi, Hopa, Munzur Halvori Gözeleri Milli Parkı, Maraş Çöleli, Çeşme yarımadasında baraj, maden, turizm amaçlı tahribat devam etmektedir).
Sonuç olarak söylenebilir ki bugün kent çeperlerindeki verimli tarım arazilerini, doğal-kültürel alanları yok etmeden, kent içi yeşil alanları (kaldırımda ve parsel içinde bölgenin doğal dokusuna uygun ağaç dikmeyi şart koşan, parsel bahçe mesafesini daraltmayan imar planı notları geliştirerek) artırmak, bisiklet yolları ve yaya alanlarını çoğaltmak, toplu taşımayı teşvik edici ulaşım politikaları oluşturmak ve insanların fiziksel (sosyal değil) mesafelerini sağlık açısından optimum seviyede tutacak kamusal mekan tasarımları üretmek pekala mümkündür.
Kaynaklar:
“Planting and renewal urban trees”, UrbanGreenUp.eu
“Building greener cities: nine benefits of urban trees”, fao.org
“Benefits of urban trees”, Fao.org
“Green city: share your photos and stories of urban trees”, The Guardian
“In a compact city, everything is near”, MyHelsinki.fi
“This is how coronavirus could reshape our cities forever”, World Economic Forum
“Introducing ‘treeconomics’: how street trees can save our cities”, The Guardian