Participedia Uluslararası Katılım Portalı’nda yer alan katılımcılık örneği incelemesinde, temelleri 2000’li yılların başında atılan, İskoçya’nın kendine has yerel katılımcılık yöntemi olan “Halk Jürileri” üzerinde duruluyor. Halk Jürileri, herhangi bir yerel sorunun çözümünde sorunu tartışan ve sorunun çözümüne yönelik ilgili paydaşlara iletilmek üzere “hüküm veren” yerel katılım mekanizmaları olarak tasarlanmış ve İskoçya Hükümeti tarafından uygulamaya konmuş bir model.
Katılımcı Modelin Oluşma Süreci
İskoçya Parlamentosu, İskoç halkını temsil eden, İskoçya’nın sınırlı, özerk tek meclisli yasama organı. İskoçya hükümeti ise, İskoç özerk parlamentosunun yürütme organı. 1998 İskoçya Yasası uyarınca, İskoçya Hükümeti 1999 yılında, İskoçya Özerk Yönetimi (Scottish Executive) olarak kuruldu. Söz konusu sürecin öncülü ise 1997 yılında yapılan, İskoçya yetki devri referandumu.
Ağustos 1999’da, yerel halkın süreçlere katılımının düşük olduğunun tespit edilmesi ve demokratik araçların harekete geçirilmek istenmesiyle birlikte, Topluluklar Bakanı (Minister of Communities), “Söz Toplulukların” adı altında yürütülmesi planlanan bir demokratik katılım programı kapsamında, 1 Milyon Sterlinlik bir bütçe ayrılacağını duyurdu. “Söz Toplulukların” (“Listening to Communities”) Programı kapsamında, Halk Jürileri ve Sosyal Katılım Ortaklıkları şemsiyesi altında Halk Panellerinin de geliştirilmesi öngörüldü. 34 yerelde oluşturulan Sosyal Katılım Ortaklıklarına, Halk Panellerini kurma fırsatı tanındı ve Sosyal Katılım Ortaklığının inisiyatife katılmayı tercih ettiği yerlerde panellerin gerçekleştirilmesine yönelik olarak yerel danışmanlar görevlendirdi. İskoçya Yönetimi, iki ayrı Sosyal Katılım Ortaklığı bünyesinde iki adet pilot Halk Jürisini planlamak, oluşturmak ve değerlendirmek üzere ayrıca danışmanlar görevlendirdi. Söz konusu pilot uygulamalar sonrasında, diğer Sosyal Katılım Ortaklıklarına da Halk Jürilerini kurma fırsatı tanındı ve teklifleri yeterli bulunan ortaklıklara da hükümet tarafından fon sağlandı.
Söz Toplulukların Programı ve “Halk Jürileri” Uygulaması
Söz Toplulukların Programı, 1998 yılında başlatıldı. Program, devlet dairelerinin ve örgütlenmelerin etkin bir halk katılımını başarabilmelerine destek olmak amacıyla oluşturuldu. Programın en önemli özelliği, yeniden canlandırma bölgelerinde Halk Jürilerinin ve Halk Panellerinin oluşturulmasını öngörüyor oluşuydu. Bu araçlar, halkın kendisini ilgilendiren konulara dahil olması için yenilikçi yöntemler olarak kabul edilmişti. Participedia Uluslararası Katılım Portalı’nda yer alan katılımcılık örneği incelemesinde, söz konusu Halk Jürileri üzerinde duruluyor.
Halk Jürilerinin seçiminde, çeşitli yöntemler kullanıldı. Halka mensup kişilerle ev ziyaretleriyle, sokakta ve diğer çeşitli mekanlarda yüz yüze görüşmeler gerçekleştirildi. Jüri üyelerinden bazıları, yerel forumların ve diğer halk örgütlenmelerinin üyeleri arasından seçildi. Bazı üyeler ise yerel kurumlar tarafından önerildi. Sosyal Katılım Ortaklığı bünyesindeki jürinin geniş temsil arz eden bir nüfus örneklemi olması gerektiği noktada, hane halkı anketleri uygulandı. Böyle bir durumda, jüri üyeleri genellikle bir kota veya rastgele örneklem sisteminin kullanıldığı hane halkı anketleri yoluyla görevlendirildi. İki kişiden oluşan Gençlik Jürisi için, mevcuttaki ağlar ve örgütlenmeler içinden görevlendirme yapıldı.
Jüri üyelerinin seçimi, Sosyal Katılım Ortaklığının görevlileri tarafından gerçekleştirildi ve birçok paydaş da bu sürece dahil oldu.
Halk Jürilerinin Çalışma Biçimi
Jüri toplantıları ortalama 2 ila 4 günlük sürelerde yapılıyordu. Jürilerin tamamı, müzakere süreçlerine hazırlanmak üzere, konuya giriş niteliği taşıyan ön oturumlara katılıyor ve yerele ilişkin her konu tartışılıp daha önce yapılan araştırmalar da bu oturumlarda inceleniyordu. Jüri üyelerinin daha sonradan aktardığına göre, bu aşamadaki kolaylaştırıcılık desteği, tüm sürecin başarısının en önemli nedeni olarak gösteriliyor. Daha sonra jüri üyeleri, saha uzmanlığı bulunan bireylerin oluşturduğu tanık gruplarından da ilgili konulardaki kanıtları topluyordu. Bu tanık ifadelerinin amacı da, halk jürisinin kararları bilgiye dayalı bir çerçevede vermesini sağlamaktı. Sonraki adımda, jüri üyelerine tanıklara soru sorma ve çapraz sorguya çekme olanağı veriliyordu. Jüri üyelerinden bazılarına, benzer sorunları yaşamış olan komşu bölgelere saha ziyaretlerini içeren bir uzmanlık eğitimi önceden verilmiş oluyor ve böylece jüri üyeleri gerçek örnekler üzerinden durumları anlayabilir ve nelerin başarılabileceğini gösterebilir düzeye gelmiş oluyordu. Tanık oturumları sonrasında, jüriler oturup tartışıyor, yanıtlarını sıralıyor ve tavsiyelerini oluşturuyor ve tüm bu çıktılar paydaşlara iletiliyordu. Paydaşlar ise ayrıca toplanarak jürinin bulgularını değerlendiriyor ve jüriye geri bildirimde bulunuyordu. Nihai olarak ise, elde edilebilecek muhtemel sonuçlar, ilgili kararların alınmasına yönelik olarak tartışmaya açılıyordu.
Kolaylaştırıcı eşliğinde yürütülen oturumlardaki müzakereler, sürecin tamamının katılımcı yönünü oluşturan temel unsur olarak görülebilir. Teorik olarak jüri üyelerinin tamamı eşit katkı sağlama fırsatına sahipti ve tarafsız kolaylaştırıcılar da sürecin yansız olarak yürütülmesini sağlamak ve kutuplaşmayı önlemek üzere görevlendiriliyordu. Halk Jürileri süreci boyunca kullanılan bir diğer yöntem olan müzakereci oylama uygulamasında, çeşitli arka plana sahip olup rastgele seçilen bireylerden oluşan küçük gruplar bir araya getirilerek müzakere etmeleri sağlanıyor ancak her bireyin kararının bireysel ve gizli kalması sağlanıyor. Her bir katılımcıya özel olarak tahsis edilen monitörler üzerinden yapılan oylamada, tercihini yapan bireyin sosyal baskı altında kalmaması ve şahsi görüşünün hiçbir biçimde etkilenmemesi sağlanıyor.
2004 yılında, İskoçya Yönetimi tarafından “Sosyal Katılım Ortaklıkları Bünyesindeki Halk Jürileri ve Halk Panellerinin Değerlendirmesi” adı altında uygulamanın kurgulanışı ve değerlendirmesini içeren bir rapor yayınlandı. Bu rapora göre, Halk Jürilerinin başarılı olması için, konuyla ilgili paydaşların jüri kararı uyarınca ilgili değişiklikleri yapabilmesine olanak sağlayacak biçimde daraltılmış konulara odaklanmaları, zamansal ve parasal konularda gibi yeterli kaynaklarla donatılmaları, tüm katılımcıların (jüri üyelerinin, tanıkların ve paydaşların) katılımı ve bağlılığının tam olması ve devam etmesi, jüri üyelerinin sürece tam anlamıyla katılım sağlayabilmesi için gereken desteği sağlaması ve jüri uygulamasının çözüm olup olmayacağının her konu için önceden değerlendirilmesi gerekiyor.
Kaynak: “Sosyal Katılım Ortaklıkları Bünyesindeki Halk Jürileri ve Halk Panellerinin Değerlendirmesi” Raporu, Participedia Uluslararası Katılım Portalı, Wikipedia